Decyzja o wyborze między separacją a rozwodem zależy od indywidualnych okoliczności i potrzeb małżonków. Oto niektóre kryteria, które mogą pomóc w podjęciu decyzji:

Jeśli małżonkowie wierzą, że istnieje możliwość naprawy swojego związku i chcą dać sobie czas na rozwiązanie problemów, separacja może być lepszym wyborem. Separacja daje małżonkom przestrzeń do przemyślenia i daje szansę na ponowne zbliżenie się.

Jeśli małżonkowie uważają, że ich małżeństwo doznało trwałego i nieodwracalnego rozkładu, rozwód może być bardziej odpowiedni. Rozwód oznacza oficjalne zakończenie małżeństwa i daje możliwość zawarcia nowego związku małżeńskiego.

Separacja jest faktycznym lub formalnym stanem w małżeństwie, który polega na rozkładzie pożycia małżeńskiego. Polskie przepisy nie normują separacji faktycznej, nie wywołuje ona żadnych skutków prawnych. Separacja prawna musi zostać orzeczona przez sąd, który w toku postępowania zdecyduje czy są przesłanki do wydania takiego wyroku. Rozwód zaś to jedna z głównych instytucji prawa rodzinnego. Spowodowany zazwyczaj zupełnym i trwałym rozkładem pożycia małżeńskiego. Jest orzekany wyrokiem sądu na żądanie jednego lub obojga małżonków, czego skutkiem jest unieważnienie związku małżeńskiego.
Na pierwszy rzut oka skutki rozwodu i separacji są do siebie zbliżone. Jednak istnieją pomiędzy nimi pewne rozbieżności.

Zasadnicza różnica między tymi instytucjami prawnymi polega na tym, że po orzeczeniu separacji małżonkowie stają się małżonkami w separacji, a po rozwodzie następuje definitywne rozwiązanie małżeństwa. W czasie trwania separacji strony nie mogą ponownie wstąpić w związek małżeński, gdyż wciąż w nim pozostają i w każdej chwili, za obopólną zgodą, mogą wrócić do wspólnego pożycia. Natomiast w przypadku rozwodu istnieje możliwość zawarcia kolejnego małżeństwa cywilnego. Podczas trwania separacji strony są zobligowane do świadczenia sobie wzajemnej pomocy, natomiast po rozwodzie nie ma takiego obowiązku. Obowiązek ten może polegać na duchowym i psychicznym wsparciu, okazywaniu zainteresowania np. w przypadku choroby oraz pomocy w sferze materialnej. Po wydaniu orzeczenia o separacji, małżonkowie nie mogą powrócić do swojego poprzedniego nazwiska, a w przypadku rozwodu jest taka możliwość.

W ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się decyzji o rozwodzie małżonek, poprzez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, może powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa. W rozwodzie, jak i separacji istnieje obowiązek alimentacyjny jednak z taką różnicą, iż w przypadku rozwodu obowiązek ten wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Istotną różnicą jest również to, że rozwód można orzec wyłącznie w postępowaniu procesowym, a dla spraw o separację przewidziano zarówno drogę procesową, jak i postępowania nieprocesowego.

 

Separacja i rozwód to dwie różniące się od siebie instytucje prawne. Wybór jednej z nich należy do małżonków, których pożycie nie układa się najlepiej od jakiegoś czasu. Separacja jest łagodniejszą formą rozkładu małżeństwa. Skłania do refleksji nad tym, jaką decyzję chcemy faktycznie podjąć. Najbardziej pozytywnym skutkiem separacji może okazać się poprawa stosunków w małżeństwie i chęć powrotu do wspólnego pożycia. Rozwód zaś całkowicie rozwiązuje małżeństwo i uniemożliwia nam natychmiastowy powrót do formalnego związku.

Analizując Kodeks rodzinny i opiekuńczy, można zauważyć, że zarówno separacja prawna, jak i rozwód są uregulowane w ramach tego samego aktu prawnego. Separacja prawna odnosi się do przepisów zawartych w artykułach 56-60, podczas gdy rozwód znajduje swoje podstawy prawne w artykułach 56, 61-65 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

W kontekście separacji prawnej, sąd może orzec o winie jednego lub obojga małżonków za rozkład pożycia małżeńskiego (art. 58 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). W przypadku rozwodu, sąd również może orzec o winie jednego lub obojga małżonków (art. 62 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Niemniej jednak, istnieje opcja orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie, jeśli będzie to służyć dobru wspólnych małoletnich dzieci małżonków (art. 61 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Kwestia alimentów, zarówno w separacji, jak i rozwodzie, jest regulowana przez art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepisy te wskazują, że obowiązek alimentacyjny małżonków względem siebie trwa także po rozwodzie lub separacji. W przypadku rozwodu, obowiązek ten wygasa, gdy jeden z byłych małżonków zdecyduje się na zawarcie kolejnego małżeństwa.

Różnice między separacją a rozwodem odzwierciedlają się nie tylko w przepisach prawa, ale także w praktyce życia małżeńskiego. Separacja jest łagodniejszym rozwiązaniem, które daje małżonkom czas na przemyślenie swojej sytuacji i ewentualne podjęcie decyzji o naprawie małżeństwa. Rozwód natomiast ostatecznie przerywa więzi łączące małżonków i zamyka możliwość natychmiastowego powrotu do formalnego związku małżeńskiego.